Aantal inwoners: 95
Noordeinde : Het Noordeinde van Graft
Herman Kaptein schrijft dat niet de woonhuizen en ook
niet de doopsgezinde Vermaning in de 19e eeuw het dorpsbeeld bepaalden,
maar de vijf touwslagerijen met hun lijnbanen waar arbeiders, achteruit
lopend, uit hennepvezels dikke kabels sponnen. De zwarte teerhuizen, de
opslagplaatsen en de vele kabels waren gezichtsbepalend en bepalend voor
het levensonderhoud van de bewoners. In 1819 waren er nog zes
touwslagerijen in Het Noordeinde. Ze gingen over van vader op zoon en
waren daardoor meestal langdurig in het bezit van enkele families.
Bekende namen waren hierbij Van Tiel, Blaauw en Bruin. De laatste
touwslagerij op het Schermereiland was de touwslagerij 'de Vrede', die
toen hij in 1914 werd gesloten al ruim een eeuw in handen was van de
familie Bruin en die waarschijnlijk was opgericht in 1654. De plek waar
deze lijnbaan gelegen heeft is in Noordeinde terug te vinden. Van de
familie Bruin wordt Willem Bruin (1759-1826) als een soort stamvader
beschouwd. Hoewel hij oorspronkelijk timmerman en molenaar zou worden
werd hij uiteindelijk predikant in de doopsgezinde gemeente en verwierf
hij bekendheid door publicatie in de 'Verhandelingen' van Teylers
Godgeleerd Genootschap in Haarlem. Zij oudste zoon Pieter, die
'vermaner' werd van de Noordeindse doopsgezinde gemeente, erfde de
touwsalgerij die zijn vader in bezit had gekregen. In 1863 ging 'de
Vrede'over de zoon Louris (1815-1887) van Pieter en na hem kwam hij in
handen van de zoon Pieter van Louris, die tot de sluiting in 1912 de
eigenaar bleef.
Betje Bruin (1814-1875) was de oudste dochter van
de touwslager Louris de Bruin. Zij trouwde met de timmermansknecht
Pieter Wiedijk en ze hertrouwde na diens overlijden met een boer uit de
Beemster. Uit het eerste huwelijk werd in 1876 zoon Pieter geboren in
Grootschermer. Na het overlijden van zijn moeder, toen Pieter 8 jaar
was, werd grootvader Louris als voogd over hem aangesteld. Pieter had
weinig voeling met het boerenbedrijf en niet zo'n goed contact met zijn
stiefvader. Hij werd opgenomen in het huis van grootvader Louris Bruin
en hij vond bij de familie Bruin de sfeer die ervoor zorgde dat hij zich
later ontwikkelde tot een vooraanstaand theoretisch ingestelde
intellectueel in de beginnende socialistische beweging. Onder de
schuilnaam J. Saks publiceerde hij vele vlijmscherpe essays.(1)
In
het Noordeinde van Graft woonden, net als in De Rijp, veel
doopsgezinden. Na een periode van heimelijke kerkdienst, halverwege de
16e eeuw, waarbij de doopsgezinden op het eilandje 'de Matten' hun
verboden godsdienst belijdden, kwamen er doopsgezinde kerkgebouwen in in
het Noordeinde van Graft en in De Rijp. De huidige Vermaning werd in
1874 gebouwd naar een ontwerp van de architect J. H. Lehman en verving
een houten Vermaning aan de overkant van de weg. De kosterswoning naast
de Vermaning is in 1881 gebowd en achter de kerk ligt een oude waterput.
De voormalige pastorie (op nummer 16) dateert uit 1862. In de Vermaning
staat een orgel van de befaamde orgelbouwer Johannes Strumphler,
gebouwd in 1793. Het orgel was gemaakt voor de Rooms-Katholieke kerk in
Driehuis-Velsen en werd in 1897 naar het Noordeinde overgebracht. Tot in
de jaren vijftig van de vorige eeuw was het bezoek aan de kerk goed,
maar nam het af wat ertoe leidde dat in 1983 de laatste dienst, geleid
door dominee P. Smits, plaats vond. Het eigendom is nu in handen van een
stichting die door middel van allerlei culturele activiteiten zorg
draagt voor het het behoud en beheer.(2)
De bewoners van
Noordeinde waren kleine boeren of ze waren werkzaam in de lijn- en
nettenbanen, in de hekelhokken en in een enkele zeilweverij. Aan de
Globdijk stonden twee hennepmolens, twee korenmolens en één
oliepersmolen die in de 17e eeuw redelijke welvaart brachtten.(3)
Noten 'Noordeinde van Graft'
1. Kaptein (1996), 1 en 2
2. Voorlichting van de St. Noordeinder Vermaning
3. Schuurman (1940), 122
Bronvermelding:
- Deze bijdrage is tot stand gekomen met medewerking van de Oudheidkundige Vereniging 'het Schermereiland’
- Website van De Gemeente Alkmaar; hier kunt u ook terecht voor al uw ‚Burger- en/of Gemeente-Zaken’